Statines: zijn ze echt nodig en wat kun je zelf doen?
Statines worden vaak voorgeschreven bij verhoogd cholesterol. Te vaak? En zijn statines echt nodig als je je voeding en leefstijl aanpast?
Statines zijn medicijnen die helpen het cholesterol te verlagen. In Nederland staan ze in de top 10 van meest gebruikte medicijnen.
Zijn al die pillen wel nodig? De meningen daarover zijn verdeeld. Tegenstanders pleiten vooral voor leefstijl als medicijn, een trend die in opmars is.
Een goede ontwikkeling, want voorkomen is altijd beter dan genezen. Hoe gezonder je leefstijl, hoe kleiner de kans dat jij medicijnen nodig hebt.
Hoe zit dat met een verhoogd cholesterol? Kun je zelf het roer omgooien en met aanpassingen in je voeding en leefstijl gezonde cholesterolwaarden realiseren? Zijn pillen dan niet, of niet meer nodig?
In dit artikel lees je alles over cholesterol én het veelbesproken statine.
Inhoud van dit artikel
Let op: Gebruik jij medicijnen en wil je daar mee stoppen? Overleg dit altijd eerst met je huisarts.
1. Cholesterol in het kort
Het lichaam heeft cholesterol nodig. Een klein deel krijg je via de voeding binnen. Maar voor het overgrote deel maakt het lichaam zelf cholesterol aan.
Een gezond lichaam maakt precies genoeg cholesterol aan en doet dit in de juiste verhoudingen HDL en LDL cholesterol.
HDL
Hoewel je beide nodig hebt, wordt HDL cholesterol ook wel het ‘goede’ cholesterol genoemd en LDL het ‘slechte’ cholesterol.
HDL werkt beschermend tegen hart- en vaatziekten. Het vervoert cholesterol en triglyceriden naar die organen die zelf geen cholesterol aan kunnen maken, maar het wel nodig hebben voor hun hormoonproductie. Zoals de bijnieren en de geslachtsorganen.
Een eventueel teveel aan cholesterol wordt door HDL naar de lever vervoerd en daar afgebroken.
LDL en non-HDL
LDL kan in hoge hoeveelheden de kans op slagaderverkalking vergroten. Ook non-HDL (daaronder vallen VLDL, IDL en Lp(a)) heeft dit effect.
Triglyceriden
Tot slot spelen ook triglyceriden een rol. Veel triglyceriden door vet- en koolhydraatrijk eten kunnen zorgen voor een scheve verhouding tussen HDL en LDL.
Bij een lichaam dat uit balans is, kunnen cholesterol- en triglyceridenwaarden ook uit balans raken. En dat is een risicofactor voor hart- en vaatziekten.
Een uitgebreider artikel over cholesterol vind je hier.
Wat zijn normaalwaarden
Cholesterolwaarden worden bepaald met een bloedtest. Uit deze bloedtest worden verschillende waarden bepaald: het totale cholesterol, het LDL-, HDL– en het triglyceridengehalte.
De verhouding tussen het totale cholesterol en het HDL wordt ook weergegeven in de uitslag.
Bloedwaarden
Je cholesterolwaarden zijn over het algemeen gezond als:
- De waarde van het totaal cholesterol lager is dan 5,0 mmol/l
- De waarde van het LDL-cholesterol lager dan 3,0 mmol/l
- De triglyceriden waarde lager is dan 1,7
- Het HDL bij mannen hoger dan 1 en bij vrouwen hoger dan 1,29 is
- De verhouding tussen totaal cholesterol en HDL (dit heet de Tot Chol/HDL ratio) lager is dan 5,0
Vallen deze waarden hoger uit, dan is sprake van verhoogd cholesterol. Bij een totaal cholesterol van meer dan 8,0 mmol/l spreekt men van ernstige hypercholesterolemie.
Strengere waarden
Voor mensen die een verhoogd risico op hart- en vaatziekten hebben, geldt een strengere waarde voor het LDL-cholesterol. Zij moeten een waarde lager dan 2,6 mmol/l hebben.
Risico categorieën
De arts stelt vast of sprake is van een verhoogd risico.
Daarbij worden drie categorieën gehanteerd:
- Zeer hoog risico (≥ 10%)
- Hoog risico (≥ 5% en < 10%)
- Laag tot matig verhoogd risico (< 5%)
Het percentage geeft aan hoe groot de kans wordt geacht dat iemand binnen 10 jaar overlijdt door hart- en vaatziekten.
De volgende criteria gelden daarvoor (10):
| Risico | Personen die vallen in één van de volgende categorieën: |
|---|---|
| 1. Zeer hoog | ✓ Eerder vastgestelde hart- of vaatziekte ✓ Diabetes mellitus in combinatie met orgaanschade of andere risicofactoren (roken, totaalcholesterol > 8 mmol/l, ernstig verhoogde bloeddruk) ✓ Ernstige chronische nierschade ✓ Een berekende score > 10% |
| 2. Hoog | ✓ Ernstig verhoogde enkele risicofactor (totaalcholesterol > 8 mmol/l, ernstig verhoogde bloeddruk) ✓ De meeste andere personen met diabetes mellitus ✓ Matige chronische nierschade ✓ Een berekende score 5-10% |
| 3. Laag tot matig verhoogd | ✓ Middelbare leeftijd ✓ Een berekende score < 5% |
2. Hoe wordt een te hoog cholesterol behandeld?
In Nederland worden patiënten behandeld volgens de richtlijnen die zijn opgesteld door de Federatie Medisch specialisten. Recent zijn deze aangepast (1).
Stap 1: Leefstijladviezen
Daarbij is stap 1 voor alle drie de risicocategorieën (laag tot matig, hoog en zeer hoog) het bespreken van niet-medicamenteuze maatregelen. Ofwel, leefstijladviezen zoals:
- Niet roken en meeroken
- Voldoende bewegen
- Gezond eten, volgens de Richtlijnen Goede voeding 2015 van de Gezondheidsraad (2)
- Alcoholgebruik beperken (volgens diezelfde richtlijnen)
- Optimaliseren gewicht
- Bij psychosociale problemen: psychosociale ondersteuning
Daarom gebruiken we in ons 7×7 Afslank Programma ook alleen maar gebruik van gezonde, natuurlijke producten zonder toegevoegde suikers. Dit helpt je ook om je cholesterol te verlagen.
Stap 2: Medicijnen
Bij hoog of zeer hoog risico wordt daarnaast meestal gestart met statines. Wanneer dat onvoldoende effect oplevert, komt daar nog een tweede medicijn bij: Ezetimib.
3. Wat zijn statines
Statines zijn een groep cholesterolverlagende medicijnen. Van alle cholesterolverlagende middelen worden statines in Nederland het vaakst voorgeschreven (97%).
In 2019 bijvoorbeeld werd het medicijn aan bijna 2 miljoen mensen verstrekt (3). Het gaat dan om de volgende soorten (4):
- Simvastatine
- Atorvastatine
- Fluvastatine
- Pravastatine
- Rosuvastatine
In vrijwel de helft van de gevallen wordt simvastatine voorgeschreven. Atorvastatine is goed voor nog eens een derde van de voorschriften.
Hoe werken statines
Statines zorgen ervoor dat de lever meer LDL-cholesterol opneemt, waardoor er minder in het bloed achterblijft.
Hoe dat werkt? Statine gaat in de lever op dezelfde plek zitten als het enzym HMG-CoA.
Dit enzym is verantwoordelijk voor de productie van cholesterol en van ubiquinon (Q10). Wordt dit enzym uitgeschakeld, dan wordt de productie van cholesterol en ubiquinon geremd.
Het lichaam reageert daarop door LDL en VLDL-cholesterol naar de lever te vervoeren. Daar wordt het aangevuld en verwerkt.
Het gevolg: een lagere LDL en VLDL-waarde in de aderen.
Hoe effectief zijn statines
Volgens het farmacotherapeutisch kompas, hét hulpmiddel voor artsen bij het voorschrijven van medicijnen aan patiënten, verlagen statines:
- Het LDL-cholesterolgehalte met zo’n 25–55%
- Het triglyceridengehalte met 10–30%
Het effect treedt binnen één week op en is maximaal na vier tot zes weken (4).
Wanneer je stopt met statines, neemt het LDL-cholesterolgehalte weer toe. De meeste mensen slikken statines daarom voor de rest van hun leven.
4. Bezwaren tegen statines
En dat is dan ook het voornaamste probleem van statines: het medicijn bestrijdt de symptomen in plaats van de oorzaak.
Statines verlagen je cholesterol, maar de oorzaak van een te hoge waarde, een ongezonde levensstijl, blijft onaangeroerd.
In het Nederlands tijdschrift voor Geneeskunde, stelt arts-epidemioloog Dick Bijl zich überhaupt af hoe slecht een te hoog cholesterol nu echt is.
En hoeveel winst statines daadwerkelijk opleveren. De levenswinst lijkt minimaal en lang niet iedereen heeft baat bij deze medicijnen (5).
Je moet ongeveer 100 mensen 6 jaar lang behandelen om 9 hartinfarcten te voorkomen (11).
Bij statine-tegenstanders dus reden tot zorg over het gemak en de frequentie waarmee collega-artsen statines voorschrijven.
Uit onderzoek van Radar bleek bijvoorbeeld dat 80% van de patiënten met diabetes type 2 een cholesterolverlager kreeg voorgeschreven!
Zorgwekkend was ook dat 75% van hen aangaf last te hebben van bijwerkingen (6).
Onderrapportage van bijwerkingen
De bijwerkingen lijken erger dan gerapporteerd wordt. In wetenschappelijke artikelen wordt geconcludeerd dat statines over het algemeen goed worden verdragen. En dat het met de bijwerkingen wel meevalt.
Bezorgde wetenschappers menen dat in deze onderzoeken sprake is van een onderrapportage.
Dat betekent dat niet alle klachten meegenomen worden in de conclusie. Dit komt doordat deelnemers die in het begin van zo’n onderzoek veel klachten hebben, niet in aanmerking komen voor verdere deelname (5).
Bijwerkingen van statines
Vaak gemelde klachten zijn spierklachten (zoals o.a. spierpijn, spierstijfheid, spierkrampen).
Dit wordt ook wel toegeschreven aan de remming van de productie van ubiquinon, zoals hierboven is beschreven. Dat zou ook verklaren waarom sommige mensen baat hebben bij de inname van Q10 als zij ook een statine slikken.
Ook kunnen bepaalde leverwaarden stijgen, wat kan duiden op leverschade.
Ernstige spieraandoeningen en leverfunctiestoornissen zijn minder vaak gemelde, maar ernstige bijwerkingen (4).
5. Wat zijn de alternatieven?
De wetenschap staat niet stil. Wanneer statines niet goed worden verdragen, kan bijvoorbeeld de dosis verlaagd worden.
Of de patiënt wordt geadviseerd het middel periodiek te gebruiken (niet alle dagen).
Ook kunnen statines gecombineerd worden met andere medicijnen. Of kunnen zogenaamde non-statines als alternatief ingezet worden (7).
Je kunt ook je voeding en leefstijl aanpassen. Meer bewegen en gezonde voeding zorgen op een natuurlijke manier voor een betere verhouding tussen slecht en goed cholesterol.
Meer bewegen
Meer bewegen is altijd goed. Met de Online sportschool is bewegen leuk, effectief en laagdrempelig.
Stoppen met statines?
Vooropgesteld en nogmaals benadrukt: raadpleeg altijd eerst je huisarts wanneer je wilt stoppen met het gebruik van medicijnen.
Is het mogelijk om helemaal te stoppen met statines en andere medicijnen? Over leefstijl als alternatief voor statines bij hypercholesterolemie zijn wetenschappelijk nog geen definitieve conclusies.
Toch is het aanpakken van leefstijl en voeding de eerste stap in de Richtlijn van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) en die van de Federatie Medisch specialisten.
Hoopvol is bovendien dat de Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek ZonMW geld beschikbaar heeft gesteld voor het oprichten van leefstijl loketten.
Via de huisarts kan tegenwoordig een verwijzing worden verkregen naar de Gecombineerde Leefstijlinterventie, als je aan bepaalde criteria voldoet. Daar word je begeleid door een leefstijlcoach, fysiotherapeut en diëtist.
En de vereniging Arts en Leefstijl, opgericht door o.a. huisarts Tamara de Weijer, is bekend om het succes dat hun leefstijlinterventie heeft op het verlagen van het ‘slechte’ cholesterol. Bij deze vereniging zijn inmiddels meer dan 1000 artsen aangesloten.
Effecten van leefstijl op cholesterol
Er zijn aanwijzingen dat veranderingen in de leefstijl een gunstig effect kunnen hebben op cholesterolwaarden (8):
| Totaal cholesterol en LDL omlaag | < 5% effect | 5-10% effect | > 10% effect |
|---|---|---|---|
| 1. Transvetten vermijden | ✓ | ||
| 2. Verzadigd vet verminderen | ✓ | ||
| 3. Vezel inname verhogen | ✓ | ||
| 4. Meer producten met fytosterolen nemen | ✓ | ||
| 5. Ernstig overgewicht verminderen | ✓ | ||
| 6. Cholesterol uit voeding verminderen | ✓ | ||
| 7. Regelmatig en structureel bewegen | ✓ |
| Triglyceriden omlaag | < 5% effect | 5-10% effect | > 10% effect |
|---|---|---|---|
| 1. Ernstig overgewicht verminderen | ✓ | ||
| 2. Alcohol inname verminderen | ✓ | ||
| 3. Regelmatig en structureel bewegen | ✓ | ||
| 4. Koolhydraat inname verminderen | ✓ | ||
| 5. Omega-3 supplementen gebruiken | ✓ | ||
| 6. Suiker inname verminderen | ✓ | ||
| 7. Verzadigd vet vervangen door onverzadigd vet | ✓ |
| HDL omhoog | < 5% effect | 5-10% effect | > 10% effect |
|---|---|---|---|
| 1. Transvetten vermijden | ✓ | ||
| 2. Regelmatig en structureel bewegen | ✓ | ||
| 3. Ernstig overgewicht verminderen | ✓ | ||
| 4. Koolhydraat inname verminderen en vervangen door onverzadigd vet | ✓ | ||
| 5. Alcoholgebruikers: matig alcohol gebruik voortzetten | ✓ | ||
| 6. Stoppen met roken | ✓ |
Spectaculair zijn ook de verbeteringen die gerapporteerd zijn bij een 37-jarige man. Bij hem was sprake van een ernstig verhoogd totaal cholesterolgehalte (meer dan 14 mmol/L) en triglyceridengehalte (> 40 mmol/L).
Zonder gebruik van medicijnen en uitsluitend door leefstijl aanpassingen, zakte zijn totaal cholesterol naar 4 mmol/L en het triglyceridengehalte naar maar liefst 3,28 mmol/L (9).
Arts en leefstijl
Jasper interviewde Tamara de Weijer, huisarts en voorzitter van Arts en Leefstijl.
6. Wat kun je zelf doen?
✓ Verbeter je beweegpatroon
Probeer dagelijks minimaal 30 minuten te lopen, te fietsen of op een andere manier te bewegen.
Kun je daarbij wel wat hulp gebruiken? Kijk dan eens naar de mogelijkheden die de Online Sportschool biedt.
✓ Verbeter je leefpatroon
Zorg voor voldoende slaap en probeer stress zoveel mogelijk te voorkomen en te relativeren.
✓ Optimaliseer je voedingspatroon
Dat doe je door minder niet-complexe koolhydraten (met name suiker, brood, zetmeel bevattend voedsel zoals aardappelen en knollen, sapjes, limonades en alcohol) te nuttigen en méér gezonde vetten, eiwitten en vezelrijke producten te kiezen.
Om je te helpen dit gezonde voedingspatroon vol te houden heb ik Jaspers boodschappenlijst samengesteld. Op die lijst staan alle producten die weinig koolhydraten, maar juist veel gezonde vetten en eiwitten bevatten.
Heb je meer ondersteuning nodig? Neem dan eens een kijkje op de productpagina. Daar vind je een verzameling aan programma’s die je op een natuurlijke manier helpen een gezonder voedingspatroon te volgen.
Bodyhappiness Programma
Een overzichtelijk programma vol met adviezen over gezond leven en eten.
Tekst is geverifieerd door E.W. van de Griendt, Huisarts
Wat vond je van dit artikel?
- Richtlijnen database Federatie Medisch Specialisten: Cardiovasculair risicomanagement (CVRM). Geraadpleegd mei 2021.
- Gezondheidsraad: Richtlijnen goede voeding 2015.
- Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK) (2019). € 25 miljoen minder aan cholesterolverlagers. Pharmaceutisch Weekblad, Jaargang 154 Nr 49.
- Farmacotherapeutisch Kompas: Geneesmiddelengroepen – Statinen. Geraadpleegd mei 2021.
- Bijl, D. (2019). How transparent is the new Dutch guideline on cardiovascular risk management? Ned Tijdschr Geneeskd; Aug 29;163:D4334.
- TV programma Radar over cholesterol en cholesterolverlagers (2019).
- Diaconu, C.C., Iorga, R.A., Furtunescu, F., Katsiki, N., Stoian, A.P., & Rizzo, M. (2021). Statin intolerance: new data and further options for treatment. Curr Opin Cardiol; Apr 28.
- Mach, F. e.a. (2020). ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk: The Task Force for the management of dyslipidaemias of the European Society of Cardiology (ESC) and European Atherosclerosis Society (EAS). European Heart Journal, Volume 41, Issue 1, Pages 111–188.
- Patel, J., Sharma, T., Allan, C., & Curnew, G. (2021). Use of Lifestyle Modifications for Management of a Patient with Severely High Total Cholesterol (> 14 mmol/L) and Triglycerides (> 40 mmol/L). J Lifestyle Med.; 11(1): 43–46.
- Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). Richtlijnen Cardiovasculair risicomanagement. Geraadpleegd mei 2021.
- Pijl, H. (2017). Blog LUMC: Is het zinvol om medicijnen te geven om het cholesterol te verlagen?
Meer
Deel dit bericht
Lees ook eens
Top artikel
Een paar weken geleden kregen we een erg enthousiaste reactie van Lisa binnen. In vijf weken tijd was zij maar liefst 11 kilo kwijt geraakt. Wat een geweldig resultaat! Daar wilden we...
Top artikel
Wat maakt dat de zoete aardappel, ook wel bataat genoemd, zo’n gezond imago heeft? En is de zoete aardappel een betere keuze dan de gewone aardappel? Met shakshuka recept...
Ervaringen
Joan viel 16 kilo af!
Afvallen
Afvallen met shakes
Ervaringen
Carin viel 9 kilo af!
Ervaringen
Elvira viel 26 kilo af!
Reacties (30)
Hier kan je discussiëren over dit artikel, vragen stellen en inhoudelijk iets bijdragen. Lees vooral even onze huisregels en veelgestelde vragen